संवाद लेखन कसे करावे ?

 संवाद लेखन कसे करावे     

संवाद लेखनाचे महत्वाचे मुद्दे

१.संवाद लेखन म्हणजे काय ?
२-संवाद लेखनात काय असावे व काय नसावे ?
3.संवादासाठी आवश्यक स्वभाव
४.संवाद लेखन उदाहरण


संवाद लेखन 

संवाद लेखन या घटकाचे प्रमुख उद्‌दिष्ट विद्यार्थ्यांना सुसंवादी बनवणे. ‘संवाद कौशल्य’ हा प्रभावी 

व्यक्तिमत्त्वाचा अपरिहार्य पैलू आहे. उत्कृष्ट संवाद साधणारी व्यक्ती त्यांच्या कार्यक्षेत्रात स्वत:चेवेगळेपण सिद्ध करते. विशिष्ट विषयावर व्यक्त केलेली मतमतांतरे, त्याविषयावरचे चिंतन व विषयानुरूप सुसंगत असे संभाषण म्हणजे संवाद होय.

संवाद लेखन म्हणजे काय

जेव्हा दोन किंवा अधिक लोकांमधील संभाषण लिहिले जाते तेव्हा त्यास संवाद लेखन असे म्हणतात. संवाद लिहिणे देखील काल्पनिक असू शकते आणि संवाद जसे आहे तसे लिहून देखील.संवादनुसार भाषा किंचित बदलते.

उदाहरणार्थ, एखाद्या शिक्षकाची भाषा विद्यार्थ्यापेक्षा अधिक संतुलित आणि दयनीय (अर्थपूर्ण) असेल. पोलिस अधिकाऱ्याची भाषा आणि गुन्हेगाराच्या भाषेमध्ये बराच फरक असेल. त्याचप्रमाणे दोन मित्रांची किंवा स्त्रियांची भाषा वेगळ्या प्रकारची असेल. दोन लोक, जे एकमेकांचे शत्रू आहेत - त्यांची भाषा वेगळी असेल. हे असे म्हणायचे आहे की संवाद लिहिताना एखाद्याने लिंग, वय, कार्य, वर्णांची स्थिती काळजी घेतली पाहिजे..

संवाद लेखनात, वाक्यरचना चैतन्यशील आहे हे देखील लक्षात घेतले पाहिजे. भाषा सोपी असावी. त्यामध्ये कमीतकमी कठीण शब्द वापरा. संवाद वाक्य लांब नसावेत. संक्षिप्त आणि प्रभावी व्हा. आयडिओमॅटिक भाषा जोरदार मनोरंजक आहे. म्हणून, मुहादींचा जागेचा वापर केला पाहिजे

संवाद लेखन मध्ये  हे असावे - संवाद लेखन म्हणजे काय

(1) संवाद कोणाकोणात सुरू आहे, याची स्पष्ट कल्पना लेखनातून यावी.

(2) संवादांतील दोन व्यक्ती भिन्न स्तरावरील (वय, व्यवसाय, लिंग, सामाजिक व सांस्कृतिक पार्श्वभूमी) असतील तर त्यानुसार भाषा बदलती असावी.

(3) संवादातील वाक्येसोपी, सुटसुटीत, अनौपचारिक असावीत.

 (4) संवादाला योग्य समारोप असावा.

(5) संवाद वाचल्यावर त्या विषयावरचा सर्वांगीण विचार वाचकापर्यंत पोहोचावा.

चांगल्या संवादाची वैशिष्ट्ये -

(6) संवादात ओघ, क्रम आणि तर्कसंगत (अर्थपूर्ण) विचार असावेत.

(7) संवाद देश, वेळ, व्यक्ती आणि विषयानुसार लिहायला हवा.

(8) संवाद सोप्या भाषेत लिहावा.

(9) संवादातील जीवनाची जितकी नैसर्गिकता तितकी अधिक चैतन्यशील, मनोरंजक आणि मनोरंजक असेल.

(10) संवादाची सुरूवात आणि शेवट मनोरंजक असावा.

या सर्व वैशिष्ट्ये लक्षात घेऊन विद्यार्थ्यांनी संवाद लिहिण्याचा सराव केला पाहिजे. हे त्यांना अर्थ समजून घेण्याची आणि सर्जनशील शक्तीची जागरूकता निर्माण करण्याची संधी देते. बोलण्याची भाषा लिहिण्याचा त्यांचा कल आहे.

 संवाद लेखन मध्ये हे नसावे

(१) हो-नाही स्वरूपाचे संवाद नसावेत.

(२) बोलणे पाल्हाळिक नसावे.

(३) मध्येच बोलणे थांबवल्याची भावना नसावी.

(४) संवाद ओढून-ताणून केलेला नसावा.

(५) संवाद मुद्देसोडून भरकटणारा नसावा

संवादासाठी आवश्यक स्वभाव वैशिष्ट्ये

(१) संवेदनशीलता,

(२) गुणग्राहकता,

(३) अनाग्राहीवृत्ती,

(४) विवेकशीलता,

(५) भावनिकता,

(६) विश्वासार्हता,

(७) स्वागतशील रसिक वृत्ती,

 ही वैशिष्ट्ये अंगी असतील तरच माणूस सुसंवादी बनतो.

चांगल्या संवाद साठी पुढील गोष्टी लक्षात घेतल्या पाहिजेत -

(१) संवाद लहान, सोपी आणि नैसर्गिक असावेत.

(२) संवादांमध्ये स्वारस्य आणि वागणूक असणे आवश्यक आहे.

(३)त्यांची भाषा सोपी, नैसर्गिक आणि संभाषणात्मक असावी. त्यात बरेच कठीण शब्द आणि अप्रचलित (शब्द ज्याचा वापर कोणीही करत नाहीत) नसावेत. (४) संवाद पात्रांच्या सामाजिक स्थितीशी सुसंगत असावेत. अशिक्षित किंवा ग्रामीण पात्र आणि सुशिक्षित पात्र यांच्यातील संवादांमध्ये फरक असणे आवश्यक आहे. (५) संवादाचा विषय किंवा परिस्थिती त्या विषयाबद्दल स्पष्ट असावी, म्हणजे जेव्हा जेव्हा कोणी ते संवाद वाचते तेव्हा त्यांना त्या संवादाचा विषय काय आहे हे माहित असावे. (६) संदर्भानुसार, व्यंग्य-विनोद (हास्य-विनोद) देखील संवादांमध्ये समाविष्ट केले जावे. (७) मुहावरे आणि प्रवचनांचा त्या ठिकाणी वापर केल्याने संवादांमध्ये जीवंतपणा आला पाहिजे. आणि संवाद प्रभावी दिसतात. (८) संवाद स्पीकरचे नाव संवादांच्या पुढे लिहिले जावे. (९) संवाद बोलताना वक्त्याच्या चेहे on्यावर असलेले अभिव्यक्ती देखील कंसात लिहिली पाहिजेत. (१०) जर संवाद खूप लांब असेल आणि मध्यभागी बदलला असेल तर तो देखावा एक, देखावा दोन द्वारे विभागला पाहिजे.

(११) संवाद लेखनाच्या शेवटी वाटाघाटी पूर्ण केली पाहिजे.

(१२)) संवादांमधील एखादे चित्र बदलल्यास किंवा एखादी नवीन व्यक्ती आली तर त्याचे वर्णन कंसात केले पाहिजे

संवाद लेखन नमुना - संवाद लेखनाची उदाहरणे मराठी

संगणकाचा महिमा 

आजोबा (रघुनाथराव) 

नात (शिवानी)

आजोबा : बरेच दिवस झाले चेन्नईला येऊन! मला मुंबईला गेलं पाहिजे.

शिवानी : आजोबा ‘तुम्ही खूप दिवस राहणार आहे’, असं म्हणाला होतात.

आजोबा : अग दिवसभर मी एकटा असतो घरात. इथे मराठी वर्तमानपत्रसुद्धा

मिळत नाही. मी वेळ कसा घालवणांर?

शिवानी : एवढंच ना आजोबा! तुम्हांला रोज मराठी वर्तमानपत्र वाचायला मिळेल, 

मी व्यवस्था करते.

आजोबा : ते कसं काय शक्य आहे बुवा?

शिवानी : आजोबा, हे संगणकाचे युग आहे. नेटवरून काही सेकंदातच जगातील 

कोणतीही गोष्ट आपण घरबसल्या उपलब्ध करून घेऊ शकतो. आता 

जगात अशक्य असं काहीच राहिलं नाही.

आजोबा : पोरी, हे सगळं मी ऐकलंय खरं....

शिवानी : आजोबा, मी नेट सुरू केलंय. कोणतं वर्तमानपत्र वाचायचंय तुम्हांला?

आजोबा : ‘सर्वकाळ’.

शिवानी : थांबा हं, मी आता ही अक्षरे संगणकावर टाईप करते.

आजोबा : अरे व्वा! सगळी पाने दिसायला लागली की इथे... सगळ्या बातम्या

वाचतो आता!

शिवानी : आजोबा, तुम्ही आता तुमच्या मित्रांना ई-मेल पण करू शकता.

आजोबा : खरंच पोरी, संगणकाचा महिमा अगाध आहे. या संगणकाने संपूर्ण

जगालाच एकदम जवळ आणलंय!